آیا می‌دانستید که بسیاری از فرش‌ها فقط به‌دلیل نادیده گرفتن خاب، خیلی زود کیفیت ظاهری خود را از دست می‌دهند؟ خاب فرش چیست و چرا انقدر مهم است که حتی یک قالیشویی معتبر هم با دقت آن را بررسی میکند؟
شاید برای شما هم پیش‌آمده که فرشی نو خریده‌اید، اما خیلی زود حس کرده‌اید ظاهر آن کهنه شده است. این مقاله دقیقا به شما نشان می‌دهد چرا این اتفاق می‌افتد برای دریافت این نکات، از شما دعوت می‌کنیم ادامه مقاله را در وب‌سایت عابدینی بخوانید.
خاب فرش چیست و چرا باید آن را بشناسیم؟
خاب فرش به زبان ساده یعنی جهت خوابیدن پرزها یا الیاف سطح فرش. وقتی با دست روی سطح فرش بکشید و حس کنید در یک جهت نرم‌تر و در جهت دیگر زبرتر است، دقیقا دارید با مفهوم خاب فرش مواجه می‌شوید. همین ویژگی ساده، نقشی اساسی در زیبایی، دوام و راحتی فرش دارد. در فرشهای ماشینی و دستبافت، خاب نقش کلیدی دارد. چون زاویه خواب الیاف، نور و رنگ را متفاوت منعکس میکند و جلوه طرح فرش را تغییر می‌دهد.
شاید برای برخی افراد، این موضوع کم‌اهمیت به‌نظر برسد؛ اما اگر تجربه یک قالیشویی معتبر را داشته باشید، می‌دانید که رعایت خاب فرش حتی در شست‌وشو و خشک‌کردن هم اهمیت دارد. قرار دادن فرش در جهت درست نه‌تنها عمر آن را افزایش می‌دهد، بلکه باعث حفظ کیفیت اولیه نقش و رنگ نیز میشود. در کنار این، هنگام جارو کشیدن هم اگر خاب فرش رعایت نشود، امکان آسیب‌دیدگی بافت فرش بیشتر خواهد بود.
در همین راستا، فهمیدن اینکه خاب فرش چیست، اولین قدم در شناخت بهتر جنس، ساختار و نگهداری اصولی قالی است. با شناخت دقیق‌تر خاب، می‌توانیم فرشی را انتخاب کنیم که در کنار ظاهر زیبا، دوام بالایی هم داشته باشد و در طول زمان ظاهر اولیه‌اش را حفظ کند.
در تعریف تخصصی، خاب فرش به جهتی گفته میشود که گره‌ها یا پرزهای سطح فرش در آن جهت خم شده‌اند. این خمیدگی طبیعی، به‌دلیل نحوه بافت فرش و تکنیک گره زدن ایجاد میشود. گره‌هایی که روی تارهای عمودی فرش بسته میشوند و سپس با پودهای افقی تثبیت می‌گردند، در پایان روند بافت، با قیچی مخصوص بریده شده و جهت خواب آن‌ها یکدست میشود. این نظم در خاب پرزها، همان چیزی است که به آن خاب فرش می‌گوییم.
خاب فرش تنها یک ویژگی ظاهری نیست، بلکه ارتباط مستقیمی با ساختار بافت دارد. به بیان دیگر، جهت خاب، نتیجه مستقیم شیوه گره‌زنی و نظم پرزها در فرایند تولید است. برای مثال در فرشهای دستبافت، نحوه زدن گره فارسی یا ترکی، نوع خاب را مشخص میکند. همچنین در فرشهای ماشینی، تفاوت در تراکم و تعداد شانه‌ها باعث ایجاد خاب‌هایی با جهت و ارتفاع متفاوت میشود.
خاب فرش چیست و تاثیر آن بر ظاهر فرش
چطور خاب فرش را در خانه تشخیص دهیم؟
تشخیص خاب فرش در خانه کار دشواری نیست، دانستن این موضوع نه‌تنها به زیباتر دیده شدن فرش کمک میکند، بلکه هنگام شستشو، جارو زدن یا حتی چرخاندن آن نیز بسیار کاربردی است. برای اینکه بتوانید خاب فرش را به‌درستی تشخیص دهید، کافی است چند تکنیک ساده را در منزل امتحان کنید:
- کشیدن کف دست روی سطح فرش؛ جهت نرم‌تر حرکت کردن دست، نشان‌دهنده جهت خاب است.
- استفاده از نور مستقیم؛ در جهت خواب، رنگ فرش کمی تیره‌تر و از جهت مخالف، روشن‌تر دیده میشود.
- حرکت دادن یک دستمال سفید؛ اگر دستمال در یک جهت به‌آسانی حرکت کند و در جهت دیگر مقاومت داشته باشد، نشان‌دهنده مسیر خاب است.
بررسی تأثیر خاب فرش در ظاهر، دوام و قیمت قالی
شاید بپرسید خاب فرش چیست و چه نقشی در دیده شدن طرح و رنگ فرش دارد. وقتی الیاف در یک جهت مشخص خوابیده باشند، نور را به شکلی منظم بازتاب می‌دهند و باعث میشوند طرح و رنگ فرش یکدست‌تر، تمیزتر و چشم‌نوازتر دیده شود.
در فرشهای ظریف مانند ۱۵۰۰ شانه، خاب کوتاه‌تر است و جزئیات طرح بهتر نمایش داده میشود، در حالی که فرشهای پرزبلند ظاهری حجیم‌تر دارند. حفظ جهت خاب باعث افزایش دوام فرش شده و در قالیشویی معتبر نیز به آن توجه میشود. همچنین، نوع و میزان خاب یکی از عوامل مؤثر در قیمت نهایی قالی است. در فرش‌هایی با خاب نرم‌تر، ضخامت و نرمی محسوس‌تر است که برای برخی کاربران ارزش بیشتری دارد.
دسته‌بندی خاب فرش بر اساس جهت گره و نوع بافت
خاب فرش چیست و جهت گره چه تاثیری بر آن دارد؟ در صنعت قالیبافی، خاب فرش فقط به یک نوع خاص محدود نمی‌شود. خاب، بسته به نوع گره، روش بافت و نحوه چینش پرزها، دسته‌بندی‌های متنوعی دارد. شناخت انواع خاب فرش به مصرف‌کننده این امکان را می‌دهد که در زمان خرید، بهترین گزینه را متناسب با نیاز، فضا و اولویت خود انتخاب کند.
در قالی‌های دستبافت ایرانی، بسته به اینکه گره ترکی یا فارسی باشد، جهت خواب نیز فرق میکند، در گره‌های متقارن یا ترکی، پرزها به‌صورت منظم از چپ به راست خوابیده‌اند، درحالی‌که در گره‌های فارسی یا نامتقارن، جهت خاب به سمت چپ یا پایین می‌رود. همچنین نوع نخ و ارتفاع آن نیز در این دسته‌بندی تأثیر دارد. هرکدام از مدل‌های خاب فرش، ویژگی خاص خود را دارند. در این بخش، پنج نوع خاب رایج را بررسی می‌کنیم:
- خاب اصل، یا همان خواب معمولی، از پایین به بالا بافته میشود.
- خواب اریب، حاصل گره‌زنی با الگوی خاصی است که الیاف را مایل و مورب می‌سازد.
- خواب متقارن، در گره‌هایی دیده میشود که پرزها از چپ به راست هم‌راستا قرار می‌گیرند.
- خواب معکوس، معمولا در قالی‌های گل‌برجسته دیده میشود و جهت آن برخلاف بافت رایج است.
- خواب پشت، نادرترین نوع خاب بوده و در پشت فرش قابل‌تشخیص است و نیاز به تخصص بالا دارد.
جمع‌بندی
خاب فرش چیست؟ کلید تشخیص فرشی بادوام، نرم و زیبا از یک فرش بی‌کیفیت. در مقاله حاضر به بررسی همه‌جانبه این موضوع؛ از تعریف و انواع خاب گرفته تا روش‌های تشخیص آن در منزل پرداختیم. همچنین متوجه شدیم که شناخت جهت خواب فرش، ما را در نگهداری صحیح، قیمت‌گذاری بهتر و حتی انتخاب فرش مناسب یاری میکند.
فرش‌هایی با خاب مناسب، نه‌تنها نمای خانه را بهتر می‌کنند بلکه ماندگاری بالاتری نیز دارند. پیشنهاد می‌کنیم با دانستن این نکات، انتخاب دقیق‌تری داشته باشید و اجازه ندهید ظاهر فرش زودتر از موعد دچار افت شود. برای دسترسی به مطالب بیشتر و راهنمای خرید بهتر، سری به سایر مقالات وبلاگ عابدینی بزنید.
سوالات متداول
- چه عواملی باعث تغییر جهت خاب در طول زمان میشوند؟
فشار ناشی از پاخوردن، استفاده طولانیمدت و شستشوی ناصحیح میتوانند جهت خواب را تغییر دهند و باعث ایجاد ناهماهنگی در ظاهر فرش شوند.
- چطور میتوان از خوابافتادگی نخهای خاب جلوگیری کرد؟
استفاده از جارو با برس نرم در جهت خواب، جابهجایی دورهای فرش و شستشو در قالیشویی معتبر از راههای مؤثر برای حفظ خاب هستند.
- آیا نوع نخ خاب بر ماندگاری و شکلپذیری آن تأثیر دارد؟
بله نخهای اکریلیک و پشم بهخاطر خاصیت ارتجاعی بالاتر، در برابر تغییر شکل مقاومت بیشتری دارند. ابریشم نیز ظاهر لوکس ایجاد میکند ولی حساستر است.
- در فرشهای ماشینی چند نوع خاب وجود دارد؟
فرشهای ماشینی معمولا با خاب یکنواخت بافته میشوند. با این حال، در فرشهای برجسته، خاب چندلایه یا ترکیبی از خاب نرم و کوتاه نیز دیده میشود.
