فرش به عنوان محبوب‌ترین زیرانداز در سراسر جهان شناخته می‌شود و قدیمی‌ترین فرش جهان بیشتر از ۲۴۰۰ سال قدمت دارد که نشان از اهمیت این زیرانداز در زندگی بشر دارد. با گذشت زمان و پیشرفت علوم و تکنولوژی‌های مختلف صنعت فرش نیز دچار تحول و تغییرات زیادی شده به‌گونه‌ای که امروزه فرش‌ها از نظر جنس، سایز و اندازه، نحوه بافت، رنگ‌بندی، شانه و تراکم و … از تنوع بسیار زیادی برخوردارند. در حقیقت تنوع بالای فرش‌ها باعث می‌شود که هر فردی با هر سلیقه و هر میزان بودجه‌ای از آن‌ها استفاده کند. فرش چهل تکه با نام فرش کلاژ نیز شناخته می‌شود یکی از فرش‌های مدرن امروزی است که در اصل نتیجه خلاقیت و هنر انسان بوده و آمیزه‌ای از ترکیب هنر، خلاقیت و تکنولوژی می‌باشد. این فرش‌ها امروزه به شدت مورد توجه قرار گرفته و در انواع دکوراسیون‌ها به کار می‌روند. در ادامه مطلب به بررسی و معرفی کامل فرش چهل تکه، ویژگی‌ها، مزایا و معایب، کاربردها و استفاده‌های آن پرداخته می‌شود.
فرش چهل تکه چیست؟
واژه کلاژ در حقیقت یک واژه فرانسوی است که به معنی چسبیدن و اتصال است و معمولاً برای چسباندن تکه‌های روزنامه، کاغذهای رنگی، مقوا، پارچه، عکس، وسایل دور ریختنی و … استفاده می‌شود. فرش چهل تکه یا کلاژ که به پَچ وُرک (patchwork) هم شهرت دارد، از همین رو نام‌گذاری شده است چرا که در حقیقت فرشی است که از اتصال و چسباندن تکه‌های فرش‌های مختلف ساخته می‌شود. در اصل برای تولید این فرش‌ها، تکه‌هایی از فرش‌های دستباف، ماشین، قدیمی و کهنه و حتی فرش‌های نو و جدید را به شیوه‌های مختلف به همدیگر متصل می‌کنند و یک فرش در سایز و ابعاد مورد نظر تولید می‌کنند.
در اصل تکنیک کلاژ ۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در چین به کار گرفته شده است و در کشور ایران نیز از دوره سلجوقیان مورد توجه قرار گرفته و به مرور توسعه پیدا کرد. هرچند استقبال زیادی از این تکنیک در گذشته نشد اما امروزه به واسطه دکوراسیون‌های متفاوت و جذابیت صنعت مد مورد توجه قرار گرفته است و انواع مختلفی از فرش‌های کلاژ تولید و عرضه می‌شوند.
نحوه تولید و بافت فرش چهل تکه
برخلاف فرش‌های دستباف و ماشینی که برای بافت نیاز به دار قالی و دستگاه‌های پیشرفته دارند، فرش کلاژ می‌تواند با شیوه ساده‌تری بافته و تولید شود. در حقیقت هر کدام از تکه‌های فرش کلاش از قبل با شیوه‌های سنتی یا صنعتی بافته شده‌اند و برای استفاده فقط لازم است که تکه‌های بافته شده را به یکدیگر متصل کرد. این فرش‌ها در چند مرحله بافته می‌شوند که به شرح زیر هستند:
مشخص کردن نوع فرش کلاژ و جمع‌آوری فرش‌ها
فرش کلاژ یا چهل تکه را می‌توان از انواع فرش‌های ماشینی یا دستباف تولید کرد. حتی گاهی می‌توان این فرش‌ها را از ترکیب تکه‌های مختلف فرش‌های ماشینی و دستباف تولید کرد. در مرحله اول لازم است که مشخص شود که این فرش از چه نوع فرش‌هایی بافته می‌شود. بعد از مشخص شدن نوع فرش باید اقدام به جمع‌آوری فرش‌ها کرد. هرچقدر تنوع فرش‌ها بیشتر باشد می‌توان فرش چهل تکه زیباتر و جذاب‌تری تولید کرد و امکان تغییر اندازه فرش وجود خواهد داشت.
شستشوی فرش‌ها و تفکیک بخش‌های سالم و آسیب دیده
بعد از جمع‌آوری فرش‌ها لازم است که به یک قالیشویی معتبر منتقل شوند و یا توسط افراد ماهر شسته شده و در نهایت قسمت‌های آسیب دیده فرش جدا شود. هرچقدر که تکه‌های فرش سالم‌تر باشند و دچار آسیب و تغییر رنگ کمتری شده باشند فرش چهل تکه تولید شده می‌تواند جذابیت، زیبایی و البته ارزش بالاتری نیز داشته باشد.
رنگرزی فرش‌ها
بعد از جمع‌آوری و شستشوی فرش لازم است که عملیات رنگرزی بر روی آن‌ها انجام شود. از آنجایی که فرش کلاژ معمولاً از تکه‌های فرش‌های کهنه تولید می‌شود ممکن است که بخش‌های مختلف آن دچار آسیب و تغییر رنگ شده باشد به همین دلیل می‌توان با رنگرزی زیبایی اولیه را به آن‌ها برگرداند.
برش تکه‌های فرش
مرحله چهارم که از اهمیت و حساسیت بالایی برخوردار است مرحله برش فرش‌ها است. در این مرحله باید با توجه به طرح، نقش و رنگ‌بندی بخش‌های مختلف فرش اقدام به برش آن‌ها کرد. در صورتی که برش فرش با حساسیت و دقت بالا انجام نشود ممکن است فرش کلاژ تولید شده نهایی از زیبایی لازم برخوردار نباشد به همین دلیل برش تکه‌های فرش باید توسط افراد متخصص و ماهر انجام شود.
بافت فرش و دوخت تکه‌ها
در مرحله بعد و بعد از برش تکه‌های فرش نوبت به دوخت و اتصال آن‌ها به همدیگر است. در این مرحله تکه‌های فرش ۴ بار دوخته خواهند شد تا اتصال محکمی داشته باشند و در اثر حمل‌ونقل و شستشو به سادگی جدا نشوند.
آسترکشی نهایی
بعد از آنکه تکه‌های فرش در کنار یکدیگر قرار گرفته و دوخته شدند نوبت به آستر کشی فرش می‌رسد. در این مرحله معمولاً از چرم طبیعی یا الیاف‌های طبیعی دیگر برای آسترکشی استفاده می‌کنند. در اصل آسترکشی برای پوشش پشت فرش بوده و باعث استحکام بیشتر آن می‌شود. بعد از آسترکشی کناره‌های فرش نیز به صورت قیطونی دوخته می‌شود تا زیبایی و جذابیت بالایی داشته باشد. در نهایت بعد از اتمام تمامی مراحل بافت فرش کلاژ با استفاده از جاروبرقی سطح آن کاملاً تمیز می‌شود تا هرگونه پرز و آلودگی از سطح آن حذف شود.
انواع فرش چهل تکه
فرش‌های کلاژ یا چهل تکه همانند انواع فرش‌های ماشینی و دستباف می‌توانند بر اساس فاکتورهای و پارامترهای مختلفی دسته‌بندی شوند. از آنجایی که این فرش‌ها از چسباندن تکه‌های فرش‌های دیگر به یکدیگر ساخته می‌شوند از نظر نحوه بافت می‌توانند شامل فرش‌های کلاژ ماشینی یا دستباف باشند.
از نظر نحوه آسترکشی نیز این فرش‌ها می‌توانند انواع مختلفی داشته باشند چرا که آسترکشی آن‌ها می‌تواند با استفاده از چرم طبیعی، جاجیم، الیاف‌های طبیعی و حتی چرم صنعتی انجام شود و هر کدام از این آسترها می‌توانند ویژگی‌ها و قابلیت‌های مختلفی داشته باشند.
از نظر ابعاد و اندازه و همچنین هندسه نیز این فرش‌ها می‌توانند همانند فرش‌های ماشینی و دستباف تنوع بالایی داشته باشند و در اندازه‌ها و اشکال مختلفی بافته شوند. همچنین از نظر طرح، رنگ، نحوه دوخت تکه‌ها به همدیگر و … نیز می‌توان این فرش‌ها را دسته‌بندی نمود.
مزیت‌ها و ویژگی‌های فرش چهل تکه
فرش چهل تکه همانند انواع زیراندازهای رایج دیگر می‌توانند ویژگی و مزیت‌های خاص خود را داشته باشند اما به صورت کلی می‌توان گفت اصلی‌ترین و بارزترین شاخصه این فرش‌ها قرار گرفتن تکه‌های مختلف فرش در اندازه‌ها، اشکال، رنگ‌بندی و طرح‌های مختلف در کنار یکدیگر است. از مهم‌ترین ویژگی‌ها و مزایای فرش‌های کلاژ می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- فرش کلاژ می‌تواند با انواع دکوراسیون‌های سنتی، کلاسیک، مدرن و … سازگاری بالایی دارد و می‌تواند جلوه و زیبایی ویژه‌ای به فضا و محیط بدهد.
- این فرش‌ها تنوع بسیار زیادی از نظر طرح و رنگ، اندازه و … دارند همه افراد با هر سلیقه‌ای می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند.
- از دیگر مزیت‌های مهم این فرش‌ها امکان استفاده از فرش‌های قدیمی، آسیب دیده و کهنه به شیوه‌ای مدرن و جدید است. در حقیقت این فرش اجازه می‌دهد که افراد از فرش‌های قدیمی و مورد پسند خود بیشتر و به شیوه متفاوت‌تری استفاده کنند.
- از این فرش‌ها می‌توان در بخش‌های مختلف ساختمان همچون آشپزخانه، پذیرایی، اتاق‌خواب، راهرو … استفاده کرد.
- از آنجایی که آسترکشی این فرش‌ها با چرم طبیعی یا جاجیم انجام می‌شود و از استحکام بالایی برخوردار است و برخلاف بسیاری از فرش‌های دیگر بر روی سرامیک، سنگ، پارکت و … سر نمی‌خورد.
- از این فرش‌ها می‌توان به عنوان کالا و محصول تجاری استفاده کرد.
معایب فرش‌های چهل تکه
فرش‌های کلاژ از مزیت‌های متعددی برخوردارند اما می‌توانند در کنار این مزایا و ایراداتی نیز داشته باشند که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر هستند:
- برای ساختن و بافتن یک فرش کلاژ باکیفیت و مناسب ممکن است نیاز به صرف زمان بسیار زیادی برای جمع‌آوری تکه‌های فرش شود.
- ممکن است در ساخت این فرش‌ها از تکه فرش‌هایی با عمرهای متفاوت استفاده شود و همین امر موجب شود که بخش‌هایی از فرش زودتر دچار آسیب و فرسودگی شود.
- از آنجایی که جمع‌آوری، دوخت و بافت این فرش‌ها خصوصاً فرش‌های کلاژ دستباف می‌تواند زمان‌بر و تخصصی باشد و به جمع‌آوری فرش‌های قیمتی نیاز داشته باشد ممکن است که قیمت‌های بسیار زیادی داشته باشد و همه افراد قادر به خرید آن نباشند.
- شستشو نگهداری این فرش‌ها با توجه به قرارگیری الیاف‌های مختلف در کنار یکدیگر می‌تواند حساسیت و چالش‌های زیادی به همراه داشته باشد.
تأثیر فرش چهل تکه در دکوراسیون منزل
هرچند که فرش کلاژ از ابتدا زیادی مورد توجه و استقبال نبود اما با پیشرفت صنعت مد و دکوراسیون امروزه از محبوبیت بالایی برخوردار است. از آنجایی که این فرش سازگاری بالایی با انواع دکوراسیون‌ها دارد می‌تواند زیبایی و جذابیت بی‌نظیری به فضا بدهد به‌گونه‌ای که با هیچ فرش قابل مقایسه نباشد. در حقیقت دکوراسیون منازل امروزی تفاوت‌های زیادی با گذشته دارد و سلیقه افراد نیز به سمت مدرنیزه پیش رفته است به همین دلیل فرش چهل تکه می‌تواند بهترین انتخاب ممکن برای دکوراسیون‌های مدرن باشد. در حقیقت استفاده از فرش‌های کلاژ در دکوراسیون همانند استفاده از آثار هنری است چرا که می‌تواند زیبایی ویژه‌ای به محیط بدهد.
تفاوت فرش کلاژ ماشینی و دستباف
شاید به نظر برسد که فرش‌های چهل تکه ماشینی و دستباف فقط در نحوه بافت با همدیگر متفاوت هستند در حالی که این فرش‌ها می‌توانند تفاوت‌های عمده‌ای داشته باشند. نوع رنگ‌های به کار رفته در هر کدام از فرش‌ها می‌تواند متفاوت باشد چرا که در فرش‌های دستباف معمولاً از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شود و در فرش‌های ماشینی رنگ‌های صنعتی و مصنوعی به کار می‌رود. همچنین طرح‌های فرش کلاژ ماشینی و دستباف بسیار متفاوت هستند و معمولاً در فرش‌های کلاژ دستباف از نقوش بته جقه و ترنج و لچک و انواع طرح‌های ایرانی استفاده می‌شود و در فرش‌های کلاژ ماشینی از نقوش و طرح‌های فانتزی بهره گرفته می‌شود.
نحوه شستن فرش چهل تکه
برای شستن فرش‌های کلاژ لازم است که افراد با شستشوی انواع فرش‌های ماشینی و دستباف آشنایی داشته باشند چرا که در این امر مواردی همچون جنس تکه‌های فرش، نحوه بافت و رنگ‌بندی آن‌ها، نحوه آسترکشی و دوخت و … اهمیت بسیار زیادی داد. برای شستن این فرش‌ها می‌توانند همانند انواع فرش‌های ماشینی و دستباف دیگر از شیوه‌های سنتی و مدرن استفاده کرده اما می‌توان گفت بهترین و مطمئن‌ترین روش برای شستن آن‌ها استفاده از خدمات قالیشویی است. این شرکت‌ها از نیروهای متخصص، تجهیزات مدرن و مواد شوینده مناسب برخوردارند و می‌توانند بدون آسیب رساند به فرش به بهترین شکل ممکن آن را شستشو بدهند.
قیمت فرش چهل تکه
شاید این‌گونه به نظر برسد که فرش‌های چهل تکه با توجه به نحوه بافت و به کار رفتن تکه‌های فرش‌های مختلف در بافت آن‌ها از ارزش و قیمت کمی برخوردار باشند در حالی که این فرش‌ها امروزه از قیمت بالایی در سراسر جهان برخوردارند و بسیار مورد توجه تاجران و سرمایه‌گذاران حوزه فرش قرار گرفته‌اند. پارامترها و فاکتورهای متعددی در تعیین قیمت این فرش‌ها مؤثر هستند که مهم‌ترین آن‌ها شامل جنس تکه‌های به کار رفته در تولید فرش کلاژ، هزینه و زمان جمع‌آوری فرش‌ها، هزینه‌های مربوط به برش و دوخت و آستر کشی فرش، مواد و متریال های به کار رفته در آسترکشی فرش و … می‌باشند.
جمع‌بندی نهایی
فرش چهل تکه یا کلاژ که با نام فرش پَچ وُرک (patchwork) نیز شناخته می‌شود نوعی فرش است که از دوختن تکه‌های مختلف فرش‌های ماشینی و دستباف تولید می‌شود و می‌تواند مزیت‌ها و معایب خاص خود را داشته باشد. این فرش با توجه به نوع الیاف، نحوه بافت، رنگ‌بندی، سایز و اندازه، طرح و شکل و … دسته‌بندی شده و از تنوع بالایی برخوردار است و می‌تواند زیبایی و جذابیت ویژه‌ای به محیط و فضای منازل بدهد.
