فرش‌ها از جمله مهم‌ترین ارکان دکوراسیون داخلی منزل هستند که همواره تحت ترافیک شدید رفت‌وآمد، نشست و برخاست و در معرض فشار قرارگیری اجسام مختلف هستند، به همین دلیل پتانسیل بالایی برای جذب آلودگی‌های مختلف و آسیب‌دیدگی‌های متعددی دارند. پارگی، پوسیده شدن، سوختن و ساییده شدن از جمله آسیب‌ها و خسارت‌هایی هستند که می‌توانند ظاهر فرش را تحت تأثیر قرار بدهند. رفو کردن یکی از بهترین راهکارها برای رفع این مشکلات و جلوگیری از پرداخت هزینه‌های اضافی برای خرید یا تعویض فرش به شمار می‌رود. در اصل رفو می‌تواند محل‌های آسیب دیده فرش را ترمیم و تعمیر کرده و از توسعه آن‌ها جلوگیری نماید. در ادامه مطلب به بررسی طریقه رفو کردن فرش و لوازم مورد نیاز آن پرداخته می‌شود.
منظور از رفوی فرش چیست؟
جایگزین کردن فرش‌های دستباف و گران‌قیمت و خرید فرش‌های نو در وضعیت اقتصادی کنونی می‌تواند چالش‌های متعددی برای افراد به دنبال داشته باشد به همین دلیل ترمیم و تعمیر قسمت‌های آسیب دیده فرش می‌تواند ایده و انتخاب مناسبی برای استفاده بیشتر از آن‌ها و کاهش هزینه‌ها باشد. رفوی فرش در اصل به ترمیم بافت‌ها و بخش‌های آسیب دیده، فرسوده، سوخته، پاره شده، بید زده و … گفته می‌شود و به عنوان یک کار تخصصی و فنی شناخته می‌شود. اجرای رفوی فرش نیازمند داشتن مهارت و دانش بالا، تجربه، مهارت و همچنین دسترسی به تجهیزات مناسب است و افراد عادی قادر به اجرای آن نیستند. رفوگری بسیاری از آسیب‌های وارد شده به فرش را برطرف کرده و زیبایی اولیه آن را برمی‌گرداند اما حتماً باید توسط افراد حرفه‌ای انجام شود چرا که بسیاری از فرش‌های دستباف، فرش‌های قیمتی و … در صورت آسیب‌دیدگی ارزش خود را از دست می‌دهند.
وسایل و تجهیزات لازم برای رفوی فرش
قبل از بررسی طریقه رفو کردن فرش و آشنایی با مراحل کامل آن لازم است که با تجهیزات و لوازم مورد نیاز برای رفوگری فرش در منزل آشنا شد. در حقیقت رفوی فرش امری حساس و مهم است و اگر با استفاده از لوازم تخصصی و مناسب انجام نشود ممکن است نتیجه عکس داشته باشد و باعث آسیب بیشتر فرش‌ها شود. از جمله مهم‌ترین و اصلی‌ترین لوازم مورد نیاز برای رفوگری فرش می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
لوازم برش
زمانی که قسمت‌هایی از فرش دچار سوختگی، پارگی و آسیب‌های مختلف شده باشد نیاز خواهد بود که با استفاده از وسیله‌هایی همچون قیچی، کاتر، چاقو و … برش داده شوند تا بستر رفو و تعمیر آن فراهم شود.
سوزن مخصوص رفوگری
شاید بتوان گفت اصلی‌ترین وسیله و ابزار رفوی فرش، سوزن رفوگری است. سوزن باید از ابعاد و اندازه‌ای مناسب با نوع فرش برخوردار باشد. به صورت کلی سوزن استاندارد برای این کار دارای طول حدودی ۵ تا ۷.۵ سانتی‌متر است. همچنین می‌توان از سوزن‌های درشت خیاطی (جوال‌دوزی) و سوزن‌های قلاب‌دوزی محکم با نمره ۳.۵ برای این کار استفاده کرد.
انگشتی یا انگشتانه
انگشتی یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین لوازم رفوگری فرش خصوصاً برای افراد ناشی و تازه‌کار به شمار می‌رود چرا که این افراد همواره در معرض آسیب قرار خواهند داشت. انگشتی می‌تواند از انگشتان فرد در برابر ابزار برش، سوزن‌ها و … محافظت کند.
انبردست یا دم‌باریک
انبردست و دم‌باریک در حقیقت به منظور تسهیل سوزن‌دوزی به کار می‌روند. با توجه به آنکه فرش‌ها از بافت ضخیمی برخوردارند ورود و خروج سوزن به داخل آن‌ها سخت خواهد بود و افراد می‌توانند به کمک انبردست سوزن را به راحتی وارد یا خارج نمایند.
نخ‌های مناسب
نخ نیز از مهم‌ترین لوازم مورد نیاز برای رفوگری فرش به شمار می‌رود و لازم است که متناسب با نوع فرش، الیاف و مواد به کار رفته در آن و نوع آسیب‌دیدگی‌های فرش انتخاب شود. بهترین و مناسب‌ترین نخ برای رفوی فرش‌ها نخ لنین است که از استحکام و نرمی زیادی برخوردار است.
خامه قالی
خامه قالی نیز می‌تواند برای محل‌هایی از فرش که دچار ساییدگی شده‌اند به کار برود. این نوع نخ از خاصیت ارتجاعی بالایی برخوردار است و معمولاً از موادی مانند پشم، پنبه، ابریشم، نایلون و یا مواد مصنوعی ساخته خواهد شد. در صورتی که خامه قالی در دسترس نبود می‌توان از کامواهای بافتنی پشمی که رنگ مناسبی داشته باشند استفاده نمود.
وصله، آستر و روکش
این ابزارها می‌توانند برای رفوگری لبه‌های از بین رفته فرش‌ها به کار بروند. در اصل آستر و روکش می‌تواند از جنس پارچه‌های محکم، پارچه ساک و … باشد.
- علاوه بر موارد گفته شده می‌توان از ابزارهای دیگری همچون شیرازه، دار رفوگری (چار چوب)، شانه رفوگری، قاشین برای باز کردن پرزها، تخته شیب‌دار، موم، درفش، میخ‌کش، نوار چرمی و … برای رفوگری انواع فرش‌ها استفاده کرد. در اصل نوع آسیب دیگی و شدت آن می‌تواند تعیین‌کننده استفاده از لوازم مختلف باشد.
طریقه رفو کردن فرش و مراحل اصلی آن
همان‌طور که گفته شد فرش‌ها ممکن است در اثر عوامل و شرایط مختلف دچار آسیب و خسارت‌های مختلفی شوند. چنانچه افراد به دلایل مختلف قادر به تعویض و جایگزین کردن فرش‌ها نبودند می‌توانند اقدام به تعمیر و رفوی فرش کرده و برای مدت طولانی‌تری از آن استفاده کنند. مهم‌ترین مراحل رفو فرش ماشینی در منزل به شرح زیر هستند:
فراهم کردن شرایط شخصی و محیطی مناسب
رفوگری یک امر کاملاً تخصصی، حساس و حرفه‌ای است و نیازمند داشتن دانش، دقت، تمرکز و انرژی بالا است به همین دلیل قبل از انجام مراحل مختلف آن لازم است که افراد شرایط محیطی و شخصی مناسب را فراهم کنند. در اصل چنانچه فرد از صبر و حوصله کافی برخوردار نباشد نمی‌تواند عملیات رفوگری فرش را به شیوه صحیح و مطلوب اجرا کند. برای انجام رفوگری فرش باید یک محیط کاملاً آرام و با نور زیاد انتخاب کرد. همچنین رفوگری نباید در حضور کودکان انجام شود چرا که ممکن است ابزارهای رفوگری باعث آسیب آن‌ها شوند. فرد نیز باید انرژی کافی داشته باشد تا بتواند علاوه بر تشخیص نقاط آسیب دیده اقدام به تعمیر و ترمیم آن‌ها نماید.
آماده‌سازی فرش
بسیاری از افراد به اشتباه تصور می‌کنند که قبل از انجام مراحل رفو نباید هیچ‌گونه عملیاتی بر روی فرش انجام شود در حالی که فرش حتماً باید قبل از رفوگری تمیز شود. در اصل جارو کردن و شستشوی فرش می‌تواند باعث تمیزی آن و مشخص شدن تمامی مشکلات و ایرادات دیگر آن شود. قبل از شروع رفوگری فرش حتماً باید تمامی بخش‌های آن بررسی شده و هرگونه آسیب و خسارت موجود مشخص گردد. برای تمیز کردن فرش می‌توان به شیوه‌های مختلفی عمل کرد. اگر میزان آسیب‌دیدگی‌های فرش کم بود می‌توان اقدام به شستشوی کامل فرش کرد و اگر آسیب‌دیدگی‌ها به‌گونه‌ای بود که با فشار و ضربه و … بیشتر می‌شوند فقط باید به جارو کشیدن آن بسنده کرد.
آماده‌سازی تجهیزات
همان‌طور که گفته شد ده‌ها وسیله مختلف در عملیات رفوی فرش‌ها به کار می‌روند که هرکدام می‌توانند قابلیت‌ها و استفاده‌های مختلفی داشته باشند. بعد از آماده‌سازی شرایط و مشخص کردن نقاط آسیب دیده فرش باید لوازم مورد نیاز را متناسب با نوع فرش، نوع آسیب‌ها و … انتخاب کرد. به عنوان نمونه لوازم مورد نیاز برای ترمیم فرش سوخته با زغال با لوازم مورد نیاز برای ترمیم فرش پاره شده متفاوت خواهد بود. طریقه رفو کردن فرش به بافت و الیاف فرش، نحوه بافت فرش، نوع آسیب‌دیدگی، حجم و ابعاد آسیب‌ها و … بستگی دارد.
شروع رفوی فرش
بعد از آنکه شرایط مناسب فراهم شده و تجهیزات مورد نیاز آماده گشت می‌توان رفوگری فرش را شروع کرد. بعد از مشخص کردن دقیق نوع آسیب‌دیدگی فرش در مرحله اول باید محل آسیب را علامت‌گذاری کرد و با استفاده از تجهیزات برش مناسب مانند کاتر یا قیچی اقدام به برش آن کرد.
در مرحله دوم با استفاده از نخ و سوزن باید لبه‌های برش خورده را به همدیگر دوخت. در زمان اجرای این کار حتماً باید از انگشتی و دم‌باریک استفاده کرد. برای سوزن‌دوزی فرش نیازی نیست که سوزن را از تارها و زیر فرش عبور داد بلکه می‌توان حتی از پرزها و خامه‌های بافته شده فرش نیز استفاده کرد و سوزن را از وسط ارتفاع عبور داد.
در مرحله سوم باید دوختن و عبور نخ از لبه‌های برش خورده فرش را به صورت ضربدری ادامه داد به‌گونه‌ای که حجم پارگی فرش به صورت کامل پوشانده شود. البته ممکن است در پارگی‌های بزرگ نیاز باشد از وصله‌های همرنگ فرش نیز استفاده کرده. در فرش‌هایی که دچار بید زدگی و پوسیدگی هستند، مراحل رفوگری باید با احتیاط بیشتری انجام شود چرا که احتمال آسیب‌های بیشتر نیز خصوصاً در فرش‌های پشمی، پنبه‌ای و ابریشمی وجود خواهد داشت. برای استفاده از وصله برای رفو کردن باید توجه داشت که تار و پود و حتی گره‌های آن‌ها با فرشی که آسیب دیده است یکی باشد تا از توازن و زیبایی لازم برخوردار باشد.
بهترین روش رفوی فرش
هرچند که افراد می‌توانند در منازل و با استفاده از تجهیزات و روش‌های گفته شده اقدام به رفوگری فرش نمایند اما در حقیقت رفوی فرش‌های گران‌قیمت و دستباف می‌تواند ریسک بسیار زیادی داشته باشد. بهترین روش برای رفوی فرش‌های دستباف و گران‌قیمت استفاده از خدمات شرکت‌های قالیشویی است. این شرکت‌ها از نیروهای متخصص و همچنین تجهیزات مدرن و مخصوص برخوردارند و آسیب‌های مختلف فرش را به بهترین شکل ممکن ترمیم می‌کنند. طریقه رفو کردن فرش ارتباط مستقیمی با میزان مهارت، تجربه و دانش فرد دارد به همین دلیل انجام آن توسط افراد عادی توصیه نمی‌شود. هزینه رفو کردن فرش‌ها نیز می‌تواند تحت تأثیر فاکتورهای مختلفی همچون نوع فرش و نحوه بافت آن، نوع مواد و الیاف به کار رفته در بافت فرش، میزان پارگی‌ها و آسیب‌های وارد شده به فرش، نوع رفوی مورد نیاز برای فرش، دانش و مهارت و تجربه استادکار رفوگر، نوع وسایل و ابزارهای مورد نیاز و … باشد.
جمع‌بندی نهایی
فرش‌ها در طول زمان استفاده ممکن است در معرض آسیب‌هایی همچون پارگی، پوسیدگی، بیدزدگی، سوختگی و … قرار بگیرند و نیاز به ترمیم و رفو داشته باشند. طریقه رفو کردن فرش می‌تواند متأثر از نوع فرش، نوع آسیب‌دیدگی و … باشد و برای اجرای آن می‌توان از ابزارهایی همچون ابزار برش، سوزن، نخ و … استفاده کرد. رفوگری فرش به صورت کلی در چند مرحله ساده انجام می‌شود اما حتماً باید توسط افراد متخصص و ماهر صورت بگیرد تا از آسیب‌های بیشتر به فرش جلوگیری شود.
