قاطی شدن رنگ فرش های دستباف یک اتفاق غیرقابل پیشبینی نیست. در عمل نیز متخصصان امر می‌دانند که این مشکل اغلب در فرش‌های دستباف رخ می‌دهد؛ و فرش‌های ماشینی معمولا دچار این مسئله نمی‌شوند. به همین علت نیز شستشو و روش نگهداری فرش دستباف نیازمند دقت و توجه بیشتری است. در این نوشته به بررسی این موضوع پرداخته‌ایم. علل آن را توضیح داده و راه‌های جلوگیری را شرح داده و در نهایت روش پاک‌سازی و ترمیم فرش مشکل‌دار را توضیح داده‌ایم.
مهم‌ترین علت قاطی شدن رنگ فرش دستباف
گاهی این مشکل به دلیل ریختن مواد شیمیایی خاص روی فرش رخ می‌دهد. به عنوان مثال در بعضی فرش‌های دستباف ریختن نوشابه و چای (در صورتی که درست و به موقع پاک نشود.) می‌تواند مشکلات زیادی ایجاد کند. اما فارغ از شرایط گفته شده، در اغلب موارد قاطی شدن رنگ فرش دستباف در فرآیند شستشوی فرش رخ می‌دهد. به‌خصوص این موضوع در شستشوی اولیه فرش یا همان شور اول با احتمال بیشتری رخ خواهد داد. بنابراین اگر به تازگی فرش دستباف خریداری کرده‌اید؛ به این نکته توجه کنید که هنگام رسیدن به موعد اولین شستشو این مسئله را با بهترین قالیشویی مدنظر در میان بگذارید.
اما چرا این اتفاق رخ می‌دهد؟ از آنجا که فرش‌های دستباف از مواد طبیعی برای ایجاد رنگ در نخ خود استفاده استفاده می‌کنند؛ و از آنجا که این رنگ‌ها از ثبات کافی برخوردار نیستند؛ رخ دادن این اتفاق طبیعی است. البته در صورت آگاهی نسبت به این مسئله، جای نگرانی وجود ندارد. در عمل تنها نکته مهم این است که هنگام شستشو، به ریزه‌کاری‌های شستشوی فرش دستباف دقت کنید. البته که دقت و اجرای این ریزه کاری‌ها، آنقدر ساده نیست؛ و نیازمند تجربه و تخصص کافی در شستشوی فرش دستباف است.
بهترین راه‌کار برای جلوگیری از این مشکل
همان‌طور که گفته شد؛ مهم‌ترین دلیل این مشکل، نبود ثابت رنگ در نخ‌های رنگ شده با رنگ‌های طبیعی است. این موضوع به دو طریق قابل جلوگیری است. در حالت اول همه چیز به قبل از شروع بافت فرش بازمی‌گردد. به عنوان مثال در برخی مناطق ایران، مانند سنقر و کلیایی و پیش از بافت فرش‌های پشمی، خامه یا همان نخ پشمی آن را در به‌طور کامل با آب داغ شستشو داده و خشک می‌کنند. این کار کمک می‌کند؛ تا نخ‌های مورد استفاده در فرش، پیش از بافته شدن شستشوی اول را تجربه کرده و ریسک رنگ‌دهی و قاطی شدن رنگ فرش های دستباف به این شکل کمتر شود.
در برخی مناطق نیز فرش‌های دستباف را پس از آماده شدن و به روش خاص خود شستشو می‌دهند. یعنی منتظر نمی‌مانند تا فرش آلوده شده و به شستشو نیازمند شود. بلکه شور اول را پس از بافته شدن فرش اجرا می‌کنند؛ تا مطمئن شوند در شستشوهای بعدی توسط هر شوینده بی‌تجربه‌ای نیز، در ظاهر و باطن فرش مشکلی ایجاد نمی‌کند. به عنوان مثال بسیاری از فرش‌های بافته شده در کاشان از این روش استفاده می‌کنند.
اما اگر درباره شرایط قبلی فرش خود اطلاعی نداریم؛ و یا درباره آن مردد هستیم؛ بهترین راه‌کار برای جلوگیری از ایجاد این مشکل، سپردن وظیفه شستشوی فرش به یک قالیشویی آنلاین معتبر است. دقت کنید که در قالیشویی‌ها، متخصصین فرش با بررسی فرش شما، جنس و ویژگی‌های آن را تشخیص داده و با به‌کار بردن نوع و مقدار مناسب مواد شوینده و شیمیایی خاص، فرش را طوری شستشو داده که حتی در صورت نبود ثبات رنگ، تا حد ممکن دچار مشکل قاطی شدن رنگ نشود.
در نهایت اگرچه شستشوی فرش‌های دستباف را در خانه توصیه نمی‌کنیم؛ اما اگر قصد چنین کاری دارید؛ برای جلوگیری از قاطی رنگ های فرش دستباف بهتر است مواردی را در نظر بگیرید.
اولین نکته در این زمینه شستشوی چند باره فرش است. یعنی چنین فرشی را باید شسته، آبکشی کرده و سپس دوباره و یا سه باره این دو مرحله را تکرار کنید. این کار کمک می‌کند تا اطمینان پیدا کنید که تمامی رنگ‌های خروجی احتمالی فرش، از آن خارج شده و احتمال وقوع مشکل کمتر است.
دومین نکته نیز روش خشک کردن فرش است. در این مرحله نیز در صورت داشتن فضای مناسب، بهتر است فرش را به صورت پهن شده بر روی یک توری یا مشبک در حالت افقی خشک کنید. این کار کمک می‌کند تا آب اضافه فرش به شکل صحیح از آن خارج شده و شانس قاطی شدن رنگ‌ها با یک‌دیگر کمتر شود.
روش‌های پاک‌سازی رنگ‌های قاطی شده
برای درک مشکل ذکر این توضیح ضروری است که مقصر اصلی قاطی شدن رنگ‌ها معمولا رنگ‌های تیره، به‌خصوص رنگ لاکی و سرمه‌ای است. از سویی نشانه‌های این مشکل را بیش از هرجایی در بخش‌های سفید و کرمی رنگ فرش خود خواهید دید. بنابراین اگر فرش شما ترکیبی از این رنگ‌ها را دارا است؛ بهتر است احتیاط بیشتری کنید. اما با وجود همه توصیه‌ها، موارد متعددی رخ می‌دهد که فرش‌های دستباف دچار قاطی شدن رنگ‌ها می‌شود. در این شرایط هنر رنگ‌بری است که به کمک شما آمده و فرش شما را از نو زنده می‌کند. اما در رنگ‌بری چه اتفاقی می‌افتد.
رنگ‌بری روشی است که برای ترمیم و پاک‌سازی فرش‌های دستباف با رنگ قاطی شده استفاده می‌شود. این روش بر اساس ساخت مواد شیمیایی مناسب برای زدودن رنگ از بخش‌های سفید و کرمی رنگ فرش است. این ماده شیمیایی می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد و با ترکیبات گوناگونی ساخته شود. این مسئله را جنس و شرایط فرش شما مشخص می‌کند.
در ادامه یکی از روش‌های معمول و متداول رنگ‌بری را به‌طور خلاصه و مرحله به مرحله شرح می‌دهیم.
- فرش را در جای مناسبی با نور و تهویه مناسب پهن کنید.
- اگر قاطی شدن رنگ‌ها مرتبط با گذشته است و فرش در حال حاضر کاملا خشک است؛ آن را به‌طور کامل با جاروبرقی تمیز کرده و با یک دستمال مرطوب (با رطوبت خیلی کم) همه گردو غبار باقی‌مانده را از روی سطح فرش بردارید.
- در این مرحله باید ماده شیمیایی رنگ بر را انتخاب کنید. این موضوع بسیار تخصصی و تجربی است. بنابراین توضیحات زیادی دارد. اما یک راه حل محبوب و پرکاربرد استفاده از محلول ماست و هیدروسولفوریک است. برای این کار یک کاسه ماست ترش و کم چربی را برداشته و به اندازه یک قاشق مربا خوری به آن هیدروسولفوریک اضافه کنید. سپس هم زده و بگذارید یک ساعت بماند. اگر ماست شما سفت است؛ می‌توانید با مقدار کمی آب آن را به میزبانی رقیق کنید که قابل پخش شدن توسط قلمو باشد.
- بنابر نوع گل‌های فرش، یک قلموی نقاشی با ضخامت مناسب انتخاب کنید. بهترین قلمو برای این کار مدل‌هایی با سر هلالی هستند.
- حالا با حوصله فراوان و مانند یک نقاش زبردست، به کمک قلمو محلول آماده شده را در سطح بخش‌های سفید و کرمی رنگ فرش بزنید. این کار باید به‌صورتی انجام شود که انگار آن بخش‌ها را با محلول خود رنگ کرده‌اید. دقت کنید که وارد بخش‌های رنگی دیگر نشوید. همچنین این کار را فقط جهت خواب فرش انجام دهید؛ و نیازی نیست که محلول شما به داخل بافت فرش نفوذ کند. همچنین در ابتدا فقط بخش کوچکی را تست کنید؛ و در صورت مناسب بودن درصد هیدروسولفوریک کار را برای همه بخش‌های فرش ادامه دهید.
- حالا باید بگذارید تا محلول زده شده به‌طور کامل خشک شود. پس از خشک شدن به کمک یک سنگ پا، به آرامی سطح فرش را مالش دهید؛ تا خشکه‌های محلول را از سطح فرش جدا کنید.
نکته نهایی اینکه در برخی فرش‌ها بهتر است پس از پایان همه مراحل، فرش را شسته و بعد از آن دوباره این مراحل را تکرار کنید.
