انسان در طول تاریخ از انواع مختلفی از زیراندازها به منظور تأمین آسایش، عایق‌بندی فضا، محافظت در برابر سرما و گرما، محافظت در برابر جانوران مختلف و … استفاده کرده است. همزمان با پیشرفت علوم و تکنولوژی انواع مختلفی از زیراندازها مانند فرش، قالی، قالیچه، موکت، جاجیم، نمد، پلاس، زیلو، گلیم و … توسط انسان استفاده شده است که هر کدام ویژگی‌ها، مزیت‌ها، معایب و قابلیت‌های منحصربه‌فردی دارند. قالی گبه یکی از زیراندازهای محبوب و کاربردی است که با توجه به ضخامت مناسب می‌تواند در برابر گرما و سرما مقاومت مناسبی داشته باشد. در ادامه مطلب به معرفی و بررسی کامل گبه، مزایا و معایب و کاربردهای آن و همچنین انواع گبه و نحوه شستشوی گبه پرداخته می‌شود.
گبه چیست؟
همان‌طور که گفته شد انسان در طول تاریخ از زیراندازهای متعددی استفاده کرده است. گبه در اصل نوعی قالی است که دارای پرزهای بلند (نخ خواب ۱ تا ۳ سانتیمتر ارتفاع دارد) بوده و در مقایسه با سایر قالی‌های از طرح و نقش متنوع‌تر و ابعاد کوچک‌تری برخوردار است. تعداد پودهای گبه می‌تواند از ۳ تا ۸ متفاوت باشد و از نرمی و لطافت بالایی برخوردار است. در حقیقت گبه در مقایسه با انواع فرش‌های دیگر تعداد تاروپودهای بیشتری دارد اما مهم‌ترین تمایز آن نداشتن نقشه است. زمان بافتن گبه نقشه‌ای از قبل به صورت آماده وجود ندارد و بافندگان گبه در ذهنشان نقشه پردازی می‌کنند و همین امر باعث می‌شود که گبه‌ها از ارزش بسیار زیادی برخوردار باشند. برای بافت گبه از الیاف و مواد مختلفی استفاده می‌شود اما بهترین و مرغوب‌ترین گبه‌ها از پشم‌های دست ریس و رنگ‌های طبیعی و گیاهی و با نقشه‌های ذهنی بافندگان ساخته می‌شوند.
انواع گبه و تاریخچه آن
در حقیقت نمی‌توان یک تاریخچه دقیق برای گبه مشخص کرد اما آنچه که مشخص است گبه یک زیرانداز رایج در میان عشایر است و می‌توان گفت از قدمتی چند هزار ساله برخوردار است. زمانی که شاه همایون گورکانی (پادشاه هندوستان) اولین در زمان سلطنت شاه طهماسب به ایران وارد شد، اولین بار واژه گبه توسط شاه طهماسب صفوی استفاده شد. شاه همایون از ترس توطئه و خیانت به ایران پناه آورد و محمد خان اشرف به عنوان نماینده شاه طهماسب موظف به استقبال از او بود و برای آسایش و راحتی بیشتر از زیراندازهای مختلفی همچون طلاباف، نمدهای مختلف، گبه، قالی و … استفاده شد. گبه نیز همانند انواع زیراندازهای دیگر می‌تواند بر اساس فاکتورها و پارامترهای مختلفی دسته‌بندی شود و از تنوع زیادی برخوردار است.
از نظر مدل گبه‌ها می‌توانند شامل انواع گبه مدرن، گبه شول، گبه ترکمن، گبه فانتزی، گبه بختیاری، گبه شطرنجی، گبه پتویی یا دوطرفه و … باشند که هر کدام ویژگی‌ها و قابلیت‌های منحصربه‌فردی دارند. از نظر نحوه طراحی نیز این زیراندازها شامل انواع مختلفی همچون گبه ترنج یا گبه حوض، گبه طرح درختی، گبه چهار فصل، گبه خشتی، گبه شیر، گبه هندسی، گبه طرح ایلاتی، گبه طرح درخت، گبه طرح راه‌راه و … هستند که هر کدام می‌توانند از المان‌های طبیعی، هندسی و تاریخی مختلفی الهام گرفته باشند. گبه‌ها از نظر جنس مواد به کار رفته و اندازه نیز می‌توانند متفاوت باشند. از نظر نحوه بافت نیز گبه به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
گبه دستباف
این گبه‌ها توسط بافندگان و نیروهای متخصص انسانی بافته می‌شوند و می‌توانند از ارزش مادی بالایی نیز برخوردار باشند. معمولاً گبه‌های دستباف از جنس پشم خالص بوده و نقشه خاصی ندارند. امروزه این گبه‌ها با مواد و الیاف مصنوعی نیز تولید می‌شود و از قیمت کمتری برخوردارند.
گبه ماشینی
گبه‌های ماشینی نیز نوعی گبه هستند که در بافت و تولید آن‌ها از نیروهای انسانی استفاده نمی‌شود و توسط دستگاه‌ها و تجهیزات مخصوص بافته می‌شوند. این گبه‌ها در مقایسه با گبه‌های دستباف از اندازه، طرح، نقش و بافت منظم‌تری برخوردارند و معمولاً از الیاف مصنوعی تولید می‌شوند و از قیمت کمتری نیز برخوردارند.
مهم‌ترین مزیت‌ها و معایب گبه
همان‌طور که گفته شد گبه از قدمت تاریخی بالایی برخوردار است و به واسطه پیشرفت صنعت قالیبافی امروزه انواع مختلفی از آن در دسترس است. محبوبیت بالای گبه باعث شده است که این زیراندازها امروزه جز اصلی ارکان دکوراسیون داخلی به شمار بروند. از جمله اصلی‌ترین مزیت‌های گبه می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- گبه می‌تواند زیبایی و جذابیت منحصربه‌فردی داشته باشند
- دارای طول عمر بالا و دوام و ماندگاری بسیار خوبی است
- در برابر سرما و گرما مقاومت بالایی دارند.
- گبه‌ها به واسطه پرزهای بلند خود از نرمی و لطافت بالایی برخوردارند
- شستشوی گبه برخلاف شستشوی فرش چالش‌ها و مشکلات کمتری برای افراد ایجاد می‌کند
- گبه به دلیل ضخامت بالا می‌تواند یک عایق صوتی مناسب باشد.
هرچند که نمی‌توان ایرادات زیادی به گبه‌ها وارد کرد اما این زیراندازها نیز همانند سایر فرش‌ها و … می‌توانند معایب خاص خود را داشته باشند. از جمله مهم‌ترین ایرادات گبه‌ها می‌توان به وزن بالای آن‌ها، امکان آلودگی بیشتر به دلیل بلند بودن پرزها، عدم امکان تولید در ابعاد و اندازه‌های بزرگ، محدودیت در طرح و عدم امکان استفاده در دکوراسیون‌های مدرن و … اشاره کرد.
تفاوت گبه و فرش
گبه می‌تواند شباهت‌های زیادی از نظر نحوه بافت، مواد و الیاف به کار رفته و … با فرش‌ها داشته باشد اما تفاوت‌های قابل توجهی نیز دارد که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر هستند:
- گبه‌ها دارای پرزهای بلندی هستند به صورتی که ارتفاع نخ خواب آن‌ها می‌تواند تا ۳ سانتیمتر باشد در حالی که پرز فرش‌ها کوتاه‌تر است.
- گبه‌ها معمولاً از پشم خالص بافته می‌شوند اما برای تولید فرش‌ها از ده‌ها ماده صنعتی و طبیعی مختلف مانند پشم، نخ، ابریشم، اکریلیک، پلی‌استر، نایلون و … استفاده می‌شود.
- فرش‌ها دارای طرح‌ها و نقشه‌های منظم و ویژه‌ای هستند در حالی که گبه‌ها بر اساس تصورات ذهنی و خیالی بافنده‌ها بافته می‌شوند.
- فرش می‌تواند در اندازه‌های مختلفی تولید شوند و از نظر اندازه تنوع بالایی دارند اما گبه‌ها معمولاً در ابعاد کوچک بافته می‌شوند.
- گبه‌ها معمولاً از رنگ‌بندی محدودی برخوردارند اما فرش‌ها تنوع رنگ‌بندی بالایی دارند.
- شستشوی گبه به شیوه‌های سنتی به دلیل پرزهای بلند و وزن زیادی که دارند می‌تواند سخت‌تر از شستن فرش‌ها باشد.
بهترین روش شستشوی گبه
همان‌طور که گفته شد گبه‌ها دارای ویژگی‌ها، مزیت‌ها و معایب منحصربه‌فردی هستند و می‌توانند شباهت‌ها و تفاوت‌های متعددی با فرش‌ها داشته باشند. شیوه شستشوی گبه در حقیقت شبیه به شستن فرش‌های دستباف است و می‌توان در چند مرحله لکه‌ها و آلودگی‌های آن‌ها را از بین برد. به صورت کلی شستن گبه شامل ۶ مرحله اصلی است که به شرح زیر می‌باشند.
مرحله اول: گردگیری اولیه
در این مرحله و قبل از انجام هر کاری باید گردگیر و غبارروبی اولیه انجام شود. ازآنجایی‌که گبه‌ها پرز بلندی دارند گیر کردن گرد و غبار در پرزها می‌تواند پروسه شستشو را مختل کند. برای گردگیر می‌توان از یک جاروبرقی با قدرت مناسب استفاده کرد و گرد و غبار گیر افتاده در بافت گبه را تمیز کرد.
مرحله دوم: تست رنگ گبه
در مرحله دوم از شستشوی گبه باید تست تثبیت رنگ انجام داد. با توجه به آنکه در بافت گبه از مواد طبیعی و رنگ‌های گیاهی استفاده می‌شود امکان تغییر رنگ و رنگ دهی آن‌ها زیاد است و برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی گبه حتماً باید تست رنگ انجام شود. شوینده‌ها و مواد اسیدی می‌توانند منجر به رنگ دهی و تغییر رنگ و در نهایت آسیب‌دیدگی گبه شوند و حتماً باید اثرات آن‌ها از قبل آزمایش شود. برای تست رنگ فرش گبه باید با استفاده از یک دستمال سفید مرطوب نقاطی از فرش را مالش داد و زمانی که تغییر رنگ و رنگ دهی نداشت اقدام به شستشوی آن نمود.
مرحله سوم: خیساندن و شستشوی گبه
بعد از گردگیری و تست رنگ نوبت به شستن گبه می‌رسد. در این مرحله باید گبه را در یک سطح با شیب مناسب پهن کرده و با آب ولرم آن را خیس کرد. بعد از آنکه گبه کامل خیس شود می‌توان مواد شوینده مخصوص را با آب ترکیب کرده و به کمک یک برس نرم اقدام به شستشوی گبه نمود.
مرحله چهارم: آبکشی کردن گبه
در مرحله چهارم و بعد از شستن کامل گبه می‌توان اقدام به آبکشی آن کرد. آبکشی باید به‌گونه‌ای انجام شود که هیچ‌گونه زردابه و مواد آلوده‌ای در بین بافت و الیاف آن باقی نماند.
مرحله پنجم: آبگیری و خشک‌کردن گبه
بعد از انجام مراحل گفته شده و حصول اطمینان از تمیزی گبه می‌توان آن را لوله کرده و برای مدتی بر روی یک سطح شیب‌دار قرار داد تا آب آن گرفته شود. در نهایت بعد از آنکه گبه به صورت کامل آبگیری شد نوبت به خشک کردن آن می‌رسد و برای این کار باید گبه را در فضایی تمیز با تهویه مناسب قرار داد تا کاملاً خشک شود.
مرحله ششم: جاروکشی مجدد و پهن کردن گبه
در مرحله پایانی و بعد از تمام مراحل گفته شده می‌توان با استفاده از جاروبرقی مجدداً سطح گبه را جارو کرده و نخ خواب آن را نظم بخشید.
هرچند که می‌توان گبه را به روش گفته شده و به شیوه سنتی شستشو داد اما می‌توان گفت بهترین و مطمئن‌ترین روش برای شستن آن استفاده از خدمات شرکت‌های قالیشویی است. این شرکت‌ها از نیروهای متخصص، مواد شوینده مخصوص و تجهیزات مدرن برخوردارند و هیچ آسیبی به گبه وارد نمی‌کنند. قیمت قالیشویی در تهران و سایر شهرها نیز تحت تأثیر فاکتورهای مختلفی است اما به صورت کلی استفاده از خدمات این شرکت‌ها می‌تواند صرفه اقتصادی بالایی داشته باشد.
جمع‌بندی نهایی
گبه نوعی قالی با پرزهای بلند است که ابعاد کوچکی داشته و از تنوع بالایی از نظر طرح و نقش برخوردار است و می‌تواند زیبایی و جذابیت‌های ویژه‌ای داشته باشد. برای شستشوی گبه می‌توان همانند شستن فرش‌های دستباف عمل کرد و در چند مرحله لکه‌ها و آلودگی‌های آن را از بین برد اما بهترین روش برای شستن آن‌ها استفاده از خدمات شرکت‌های قالیشویی است.
